مهارت در مته

امروزه مته‏ها در اندازه و شکل های بسیار گوناگون و متنوع برای مواد مختلف و کاربردهای ویژه ساخته می‏شوند. مته تخت در دوران ابتدایی کارهای ماشینکاری کاربرد انحصاری داشت ولی به تدریج جای خود را به مته مارپیچ که بسیار کاراتر است داد.

مته‏های مارپیچ به روش آهنگری گرم با اندازه‏ای نزدیک به اندازه دلخواه ساخته و سپس تا رسیدن به اندازه نهایی فرزکاری و سنگ‏زده می‏شوند.

فرز کاری شیار مارپیچ روی مته

مته‏های راست شیارگاه، برای سوراخکاری مواد نرم به کار می‏روند ولی بیشتر مته‏ها با شیارهای مارپیچ ساخته می‏شوند. بنابر تعریف مته مارپیچ مته‏ای است که برای دور کردن براده‏های اضافی دارای شیارهای مارپیچی روی بدنه باشد. با فرو رفتن مته در قطعه‏کار براده‏ها در امتداد شیار خارج می‏شوند. قسمت های مختلف مته عبارتند از دنباله (ساقه)، بدنه و نوک.

مته مارپیچ دنباله مخروطی همه کاره

دنباله (ساقه):

دنباله مته در سه نظام ماشین مته جای می‏گیرد. مته‏های راست ساقه در سه نظام ماشین مته که سه فک برای نگه داشتن ابزار دارند جای می‏گیرند.

مته مارپیچ راست ساقه همه کاره

مته‏های دنباله مخروطی مستقیماً در سوراخ مخروطی محور ماشین مته ستونی یا در غلاف جا زده می‏شوند. زبانه مته دنباله مخروطی در شیار روی محور جای می‏گیرد تا از لغزش مته جلوگیری شود. مجموعه مته‏هایی که در صنایع خودروسازی به کار می‏روند برای سوار کردن روی غلافهای دو نیمه گرداننده مته زبانه‏دار هستند.

مته مارپیچ مخروط زبانه دار راست ساقه مورد استفاده درصنایع خودرو

بدنه:

بدنه مته مارپیچ از انتهای دنباله تا نوک آن را دربر می‏گیرد. شیارها بریدگی های مارپیچی هستند که بر گرداگرد بدنه مته امتداد یافته‏اند. برای سوراخکاری دستی برنج، برنز یا دیگر مواد نرم مته راست شیار به کار می‏رود.

مته راست شیار برای ماشین کاری برنج، برنز و دیگر مواد نرم به ویژه در ماشین قلاویز به کار میرود.

مته‏های سه یا چهار راهه به ویژه برای گشاد کردن سوراخ های ایجاد شده با منگنه، سنبه ماتریس یا مته به کار می‏روند.

طوقه مته:

در تمام امتداد طول شیار قرار می‏گیرد و اندازه درست سوراخ را تعیین می‏کند. اندازه مته با اندازه‏گیری فاصله دو نقطه نظیربه‏نظیر روی طوقه با ریزسنج مشخص می‏شود.

مجال بدنه:

درست در پس طوقه مته قرار دارد. این ناحیه که قطر کمتری از قطر مته دارد اصطکاک میان مته و دیواره سوراخ را فرو کاسته و از شکستن مته هم جلوگیری می‏کند.

نشیمن:

ناحیه‏ای از بدنه است که با شیارها بریده نشده و طوقه و مجال بدنه را هم در بردارد.

شیب پشت:

مجال اندکی را در سوراخ برای مته فراهم می‏کند و شیب اندکی است در طول بدنه مته که از سَر زبانه‏دار مته امتداد دارد و برای ایجاد آن به هنگام ساخت مته بدنه را در نزدیکی انتهای ساقه اندکی کوچکتر می‏سازند.

مته‏های کم‏پیچ:

برای جلوگیری از چسبیدن و گیر کردن براده در شیارهای مته و نیز افزودن بر فضای لازم برای عبور براده شیارهایی بازتر از شیار مته‏های معمولی دارند. قطر هسته شیارها در این نوع مته کوچکتر است. این مته‏ها در هنگام کار به فشار کمتری نیاز دارند و آسانتر در قطعه فرو می‏روند و گرمای کمتری نسبت به مته‏های معمولی ایجاد می‏کنند.

مته کم پیچ به ویژه در ماشین های قلاویز برای ساخت قطعات از میلگرد و برنج کاربرد گسترده دارد.

مته‏های پرپیچ:

شیب برش بزرگتری دارند و در سوراخکاری آلومینیوم و بعضی از پلاستیک ها دارای ویژگی بهبود یافته‏ای از نظر انتقال براده به بیرون هستند.

مته پرپیچ با شیب برش بزرگتر طراحی می شود و شرایط براده برداری آسانتری در سوراخکاری موادی همچون آلومینیوم ، آلیاژهای ریختگی فشاری و بعضی از پلاستیک ها فراهم می کند.

طول بدنه مته‏های مارپیچ اندازه‏های گوناگون دارد. مته‏های نوع طول ماشین قلاویز بدنه کوتاهتری دارند. مته مرغک ها و مته راهنماها نیز در عملیات ماشین قلاویز به کار می‏روند. مته‏های چپ‏گرد در جاهایی به کار می‏روند که محور ماشین در جهت چپ دوران می‏کند.

مته مارپیچ راست ساقه با طول ماشین قلاویز

مته‏های چند قطری:

از انواع مته‏های پله‏ای هستند و دو قطر مختلف یا بیشتر دارند که روی پله‏های پیاپی روی نشیمن دندانه‏های مته ایجاد می‏شوند. پله‏ها با شانه‏های متعامد یا شیبدار از هم جدا می‏شوند. در مته‏های روغنخور سوراخی سرتاسری در طول مته برای جریان روغناب به نوک مته وجود دارد. در سوراخکاری چدن برای پاک کردن براده و نیز خنک کردن مته گاه از جریان هوا استفاده می‏شود.

نوک:

سَرِ مخروطی شکل یا ناحیه بُرنده مته مارپیچ است. تیزی نوک مته که لبه تیزی است نقطه مرگ یا جان مته نامیده می‏شود و عملکردی همچون مته سرتخت دارد و سوراخی به اندازه خود در قطعه‏کار ایجاد می‏کند. به همین دلیل قاعده مرسوم این است که ابتدا سوراخی به‏عنوان سوراخ راهنما در قطعه‏کار ایجاد شود تا آن سوراخ مجال مناسبی برای نقطه مرگ مته فراهم سازد و از سُر خوردن و لغزیدن مته‏های بزرگ روی قطعه‏کار جلوگیری کند و به‏علاوه برای پیشروی مته در قطعه‏کار فشار کمتری هم لازم باشد.

لبه‏های برنده‏ای که از نقطه مرگ تا محیط نوک مته امتداد دارند لبه‏های برش نامیده می‏شوند. این لبه‏ها با محور مته زاویه استاندارد ( مارپیچ ) 59 درجه می‏سازند. بنابراین زاویه کامل نوک مته 118 درجه است. این زاویه براساس جنس قطعه‏ای که باید سوراخکاری شود تفاوت می‏کند.

این نوع مته اساساً برای سوراخکاری پلاستیک های تزریقی، لاستیک های سخت،چوب،آلومینیوم و آلیاژهای منیزیم به کار می رود.

مته‏های مارپیچ همه‏کاره معمولاً دارای مجال لبه 12 تا 15 درجه در حد نهایی قطر مته هستند. مته بدون زاویه مجال لبه نمی‏تواند عمل برش را انجام دهد زیرا گوشت مته درست در ناحیه پشت لبه برش بر ناحیه تازه تراشیده شده سوراخ مالیده می‏شود.